Jonge Syrische vluchtelingen spelen in de branding op het Griekse eiland Kos. De nacht ervoor zijn ze in kleine bootjes via Bodrum richting Europa gevlucht. Zij hebben de tocht naar Europa wel overleefd, in tegenstelling tot zoveel leeftijdsgenoten. Ik zie de beelden op tv en krijg een flinke brok in mijn keel. Die kinderen waren mijn zus en ik dertig jaar geleden. Toen vluchtten wij midden in de nacht in een gammel bootje met onze moeder vanuit Bodrum naar Kos.
Andere omstandigheden, ander verhaal, andere tijd weliswaar, maar voor een kleuter van nu of van dertig jaar geleden maakt die context geen ene moer uit. Vanaf het moment van de vlucht zal de blik in de ogen van je ouders nooit meer dezelfde zijn. Of je zo dapper bent om hetzelfde te doen voor jouw kinderen als je ouders voor jou deden, zal je altijd vurig wensen, maar waarschijnlijk – hopelijk – nooit weten. Dat is de onmetelijke waarde van het offer dat zij jou gebracht hebben. Tweederde van de mensen die dit jaar Europa per boot bereiken, komt uit Syrië, Afghanistan en Eritrea. Allemaal vluchtelingen volgens de een, allemaal migranten of gelukszoekers volgens de ander. Iedereen is welkom tegenover allemaal het land uit. ‘Let them in, let them earn’, als oplossing tegen de Europese vergrijzing volgens The Economist. ‘Let them burn’, volgens extreemrechts.
Het debat rond het internationale asielbeleid is gekaapt door holle frasen, halve waarheden en gevaarlijke frames. Zo vroeg de columnist Sheila Sitalsing zich af wat er mis was met het feit dat men een gelukszoeker is en dat we ons vooral moeten beseffen dat het mensen zijn op zoek naar geluk.
De Amsterdamse D66 bracht vorig jaar in een debat over hoe Amsterdam om moet gaan met uitgeprocedeerde asielzoekers (dus mensen die na toetsing de vluchtelingenstatus niet hebben gekregen en nu illegaal in Nederland verblijven) dat het niet nodig is om onderscheid te maken tussen statushouders, illegalen en migranten, immers het zijn allemaal – ja, daar komt het weer – mensen. En onlangs besloot de directeur van Al Jazeera English, Salah Negm, dat zijn netwerk niet langer het woord ‘migrant ’ zal gebruiken in deze context. Volgens Negm is migrant een beladen woord: „Op het moment dat je deze term gebruikt voor de stroom mensen die zich dagelijks meldt in Europa dan verhul je het echte probleem.” Al Jazeera kiest ervoor om iedereen vluchteling te noemen, en daar kunnen dan ook migranten onder vallen, aldus Negm. Deze morele appèls op ons geweten klinken nobel. Natuurlijk zijn het allemaal mensen met stuk voor stuk een legitiem verhaal. Maar juist door geen oog te hebben voor dat verhaal en iedereen op dezelfde hoop te gooien, laat men diegenen die ons het hardst nodig hebben keihard in de steek.
Vorig jaar schreef ik in deze krant dat we de verantwoordelijkheid moeten nemen en het lef moeten hebben om dilemma’s te benoemen. De kern van ons asielbeleid is vluchtelingenbescherming, gericht op mensen die hun woongebied moeten ontvluchten uit vrees voor vervolging. Dat is een yezidi die vlucht voor IS wel, en dat is een Afghaan die zijn land verlaat omdat hij het een rotland vindt om in te wonen, niet. Dit maakt het verhaal van deze Afghaan niet minder legitiem of minder schrijnend, maar tegelijkertijd maakt het hem ook geen vluchteling. Een gelukszoeker, een migrant, een reiziger, een student; allemaal niets mis mee, maar, nogmaals, geen vluchteling.
Er dreigt een zieligheidsindustrie te ontstaan, waarbij onze sympathie een criterium wordt voor toelating en acceptatie. Op een verjaardag hoorde ik onlangs: „Een vluchteling met een iPhone, dat kan toch niet.” Staat u eens stil bij deze opmerking. Ik vraag me af sinds wanneer armoede een randvoorwaarde voor vervolging is geworden?
De UNHCR onderstreepte onlangs het belang van objectief onderscheid. Migranten kiezen er niet voor om hun land te verlaten omdat er direct gevaar is, maar zij kiezen ervoor omdat zij elders willen werken of studeren.
Als zij terugkeren naar het land van herkomst, worden zij niet opgepakt, gemarteld, vervolgd of erger. De organisatie benadrukt dat we ons bewust moeten zijn van het feit dat onder de grote aantallen mensen die in Griekenland, Italië en elders aankomen, zich zowel vluchtelingen als migranten bevinden. ‘Choices about words do matter’, aldus de vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties. Die keuzes hebben namelijk consequenties. Wie het onderscheid niet maakt tussen politieke vluchtelingen en economische migranten, helpt het in stand houden van de chaos aan de Europese grenzen en het afnemende draagvlak voor het asielbeleid binnen de landsgrenzen. Dit onderscheid is, letterlijk, van levensbelang. Vluchtelingen zoeken veiligheid en vrijheid. Geluk is een luxe waar zij nog niet eens over kunnen dromen, laat staan naar streven.
Klik hier voor het stuk op nrc.nl